Italië, laboratorium van Europa?

2023 is het jaar waarin een einde kwam aan de regering van ‘Super Mario’ Draghi, de voormalige voorzitter van de Europese Centrale Bank die president Mattarella had aangesteld om Italië heelhuids door de coronapandemie te loodsen. Een sterke man in een land dat politiek de weg kwijt was en dat hebben we vaker gezien in de Italiaanse geschiedenis: denk maar aan Mussolini en Berlusconi. Waarom vertrouwen de Italianen hun politici nooit helemaal en grijpen zij in tijden van nood naar een zogenaamd ‘sterke’ man? Het is iets dat ons buitenlanders altijd doet verbazen. Maar het land is dan ook in veel opzichten fundamenteel ‘anders’ dan andere Europese landen. Veel eigenschappen die wij als ‘typisch Italiaans’ ervaren vinden hun oorsprong in de Italiaanse geschiedenis. In deze cursus gaan wij op zoek naar de wortels ervan. Welke historische ontwikkelingen zijn bepalend geweest voor het ontstaan van de eigen aard van het huidige Italië? In de cursus staan de volgende historische periodes centraal: het risorgimento en post-Risorgimento (de liberale tijd), het fascisme en de tijd van de Republiek. Bij de bestudering ervan ontdekken wij hoeveel Italiaanse ontwikkelingen daarna een vervolg hebben gekregen in Europa. Bijvoorbeeld de Italiaanse eenwordingsstrijd, die de stoot heeft gegeven tot de Duitse eenheidsstrijd. En het fascisme, dat na de Eerste Wereldoorlog in Italië opkwam en daarna overal in Europa navolging gevonden heeft. Dat geldt ook voor de machtsovername door Berlusconi in de jaren negentig van de vorige eeuw: wat aanvankelijk leek op een noodsprong van een politiek systeem in doodsstrijd, bleek de doorbraak te zijn van een nieuwe politiek die weldra in heel Europa voet aan de grond zou krijgen: het populisme. Inmiddels heeft Italië al weer een tweede generatie populisten en heeft het zijn lot nu in handen gelegd van een politiek leider (een vrouw!) die als neofascistisch of postfascistisch aangemerkt wordt – weer een verwijzing naar het verleden. Maar in weerwil daarvan lijkt het toch vooral op zoek naar zichzelf. Italië, laboratorium of labyrinth?