Het raadsel van goed en kwaad

Mevr. prof. dr. C.D.A. (Christien) Brinkgreve (Amsterdam, 1949) is de dochter van kunstenares Sjuwke Kunst en beeldhouwer Geurt Brinkgreve. Ze studeerde sociologie aan de Universiteit van Amsterdam en promoveerde daar in 1984 op de geschiedenis van de psychoanalyse in Nederland. Behalve als hoogleraar Sociale Wetenschappen in Utrecht werkte ze van 1987 tot 1991 ook als hoogleraar Vrouwenstudies in Nijmegen.

Mede door de talloze boeken van haar hand is zij in Nederland een van de bekendste sociologen. Naast de boeken over haar vakgebied heeft zij ook altijd geschreven voor een breder publiek. Ze legt verbindingen tussen verschillende vakgebieden en weet complexe onderwerpen toegankelijk te maken.

Belangrijke thema’s in haar werk zijn de intieme relaties tussen mannen en vrouwen en ouders en kinderen en het omgaan met emoties. Ze bekijkt deze in de context van de tijd en onderzoekt welke, vaak verborgen, eisen aan mensen worden gesteld. Door te luisteren naar verhalen komt er niet alleen een scherper oog voor de last van het bestaan, maar ook voor bronnen van geluk en vermogen.

Vier jaar geleden nam zij afscheid van het universitaire leven, maar ze ging door met het geven van lezingen en gastcolleges en het schrijven van boeken. Recent verscheen Het raadsel van goed en kwaad: over wat mensen beweegt.

In haar wetenschappelijke leven schreef ze tientallen invloedrijke boeken, maar de laatste jaren is ze persoonlijker gaan schrijven, vanuit haar eigen ervaring, en in haar nieuwe boek meer dan ooit. Ze is verder gegaan in het zelfonderzoek en combineert dat met inzichten uit de wetenschappelijke en de romanliteratuur. Het stemt haar tevreden, hoewel sommige vakgenoten het verwarrend vonden.

Het heeft ook een tijd gekost om anders, vrijer, te gaan schrijven dan de academische manier, maar het bevalt haar goed. Ze begint haar boek met het beschrijven van de depressies van haar moeder. Hoe zij zich oprichtte en ook weer terugviel, gestuurd door duistere krachten die zich niet lieten verjagen. Een eindeloze cyclus waarin het destructieve en het vitale elkaar afwisselden. Christien Brinkgreve herkent dat meer dan haar lief is. Zij zegt in aanleg hetzelfde te zijn als haar moeder, maar minder hevig; gelukkig kan ze het daardoor beter hanteren. Door haar wetenschappelijke werk hoopte ze meer greep op haar eigen leven en de wereld te krijgen. Dat is maar ten dele gelukt, maar het heeft haar wel verder gebracht. Vitaliteit en destructiedrang, goed en kwaad: ze schuilen in ieder mens en het is de taak van ieder mens dat te onderkennen en het leven zo in te richten dat juist het vitale de ruimte krijgt. Dat geldt voor het persoonlijke leven van mensen, maar ook voor de samenleving. Voorwaarde voor die vitaliteit is (menselijk) contact. Dat is wat mensen bij het vitale leven brengt. Polarisatie daarentegen is het verbreken van contact en dat maakt ruimte voor destructieve krachten, waardoor het kwaad wordt uitvergroot en bij anderen wordt gelegd. Het verliezen van contact met jezelf vergroot de kans dat je de oorzaak van angst en onbehagen bij anderen legt. Maar de werking en dynamiek van de tegen elkaar in werkende krachten als destructiedrang en vitaliteit zijn overal en op alle niveaus waar te nemen: van het eigen individuele leven tot instituties, organisaties en culturen in de samenleving.

Prof. Brinkgreve heeft er wel vertrouwen in dat mensen in staat zijn de destructieve processen te keren. Dat is lastig, want het vraagt inzicht hoe emoties en gevoelens zich ook ondergronds bewegen. De huidige tijd roept de jaren dertig van de vorige eeuw in herinnering, het onbehagen en het verlangen naar een sterke leider. We leven”, zegt ze,  “momenteel in een gevaarlijke tijd. Er steken krachten de kop op waarvan we dachten dat we die achter ons hadden gelaten. Het is niet voldoende om te zeggen ‘tel je zegeningen’. Je zult de destructieve stroming ook moeten doorgronden, zowel bovengronds als ondergronds en hoe dat naar  constructief of destructief kan uitwerken. Inzicht hierin kan ons alerter maken, en helpen te voorkomen dat het echt uit de hand loopt.”

Het onderzoek naar destructie en vitaliteit in haar eigen leven geeft inzicht in hoe dit ook in de samenleving doorwerkt. Hier laat zich haar sociologische achtergrond kennen. De lezing van mevrouw Brinkgreve op 4 juli is gebaseerd op haar recentste boek, dat veel reacties heeft ontketend: herkenning, verwarring, nieuwe inzichten. Bovenal heeft het boek mensen geraakt en aan het denken gezet.

Bovenstaand artikel is gebaseerd op interviews (de Volkskrant en Trouw) en diverse boekrecensies. Zie ook de website van prof. Brinkgreve. Haar boek verscheen bij  uitgeverij Atlas Contact.